Velsen

1.

Nederland moet uit de liberale fantasiewereld ontwaken

Met de wereldwijde coronavirus crisis is een grote versnelling in de al in opgang zijnde maatschappij transitie ingezet. Dat betreft uiterst complexe, grillige en onzekere processen waarin de oorzaken en gevolgen niet zijn te overzien. Oude waarden en normen zijn plotseling op losse schroeven komen te staan. De neoliberale markteconomie dondert met veel geraas in elkaar en men probeert met terugval op de Keynes theorie de overheid te gebruiken om de vastgelopen economie op macro-economisch niveau aan te zwengelen op kosten van de belastingbetaler die de hierbij gemaakte gigantische staatsschulden mag betalen met sociaal slopende bezuinigingen.
Door de corona crisis heeft zich versneld, een diepgaand, onomkeerbaar maatschappelijk veranderingsproces ingezet. We leven niet meer in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperken. Onze samenleving is in een overgangsfase en bevindt zich op een kantelpunt van een verticale, centrale samenleving naar een horizontale netwerksamenleving. Oude waarden verdwijnen en nieuwe ontstaan. Het is nodig om zowel de structuur, cultuur als de werkwijze van het kapitalistische stelsel op de schop te nemen. Dat betekent het omkeren van ons denken, handelen. ‘breek met oude vormen en gedachten’ zegt het aloude socialistische strijdlied.
Het is nu even niet de tijd om over politiek te praten, maar het is onvermijdelijk dat de liberalen na de ramp grondig ter verantwoording moeten worden geroepen over de door hen gekweekte enorme tekorten in het zorgpersoneel, geneesmiddelen, preventieve middelen en medische apparatuur. Juist in deze sectoren stond Nederland vóór de intrede van het neoliberalisme met de privatisering en de markteconomie, vooraan in de wereld. Er zijn een aantal aspecten van de gevolgen van het neoliberalisme die een zeer negatieve invloed uitoefenen op het kunnen bestrijden van het coronavirus.
Er vindt momenteel een nu nog onzichtbare kwantitatieve grondslagvorming plaats voor een fundamentele, structurele, maatschappelijke verandering. Het ziet er naar uit dat de samenleving de tweedeling niet langer meer zal accepteren. Er zijn zeer invloedrijke mensen zoals Thomas Piketty die perspectieven voor een alternatieve samenleving aangeven. Volgens hem moeten de miljardairs meer dan 90% belasting gaan betalen, hun erfrechten moeten worden afgeschaft en onder voorwaarden worden verdeeld onder de jonge generatie. Een deel van dat geld moet worden gebruikt om volledig, gratis onderwijs voor alle jonge mensen mogelijk te maken, enz. Tot ieders verbazing keert de Amerikaanse jonge generatie zich tot een modern, democratisch communisme zoals dat wordt vertegenwoordigd door Bernie Sanders.

Grote rampen zijn historisch gezien vaak een impuls voor de strijd voor nieuwe staatsvormen

Na grote natuurrampen ontstaan vaak nieuwe staatsinrichtingen. Tot nu toe werden dat uiteindelijk statische, gesloten systemen die aanvankelijk progressief werkten maar door gebrek aan ontwikkeling verstarren, vernieuwende bewegingen afremmen en zelfs met geweld neerslaan. Die blokkerende invloed op het natuurlijke, vernieuwende transitieproces roept gaandeweg in de tijd steeds grotere spanningen op tussen de vernieuwers en behouders. Nieuwe staatsvormen krijgen stelselmatig een concrete structuur.
De opstanden ontstaan vaak vlak na natuurrampen zoals wij er nu een beleven. Dat gebeurde ook in 1783 in IJsland met de uitbarsting van de Laki vulkaan. Daar vond de grootste en bekendste uitbarsting plaats van deze vulkaan. Het was qua uitgestoten volume lava de grootste uitbarsting van de vulkaan op IJsland in historische tijden. Het begon met een golf van verwoestende aardbevingen die het zuiden en zuidwesten van IJsland teisterden. Ten gevolge van deze eruptie was de lucht boven het noordelijk halfrond met een stoflaag bedekt, waardoor de temperatuur het volgende jaar wereldwijd met ongeveer 1 graad Celsius daalde, en er zure regen en misoogsten ontstonden. De hongersnood die hieruit ontstond heeft in Europa uiteindelijk geleid tot de Franse revolutie.

De uitbarsting heeft een enorme (politieke) uitwerking gehad in heel Europa. Het heeft de staatsinstellingen in bijna alle Europese landen drastisch veranderd. In de huidige coronacrisis komt steeds duidelijker kritiek naar voren dat de kapitalistische markteconomie niet meer past in deze tijd waarin solidariteit en collectiviteit een primaire rol moeten vervullen om een menswaardige samenleving te doen functioneren. Hiermee wordt momenteel door het volk grote ervaring opgedaan. Dat zal zijn effect op de toekomst hebben. Er ontstaan heel andere vormen van ondernemerschap, zoals de studenten die prachtige, eenvoudig uit te voeren ontwerpen van beademingsmachines maakten en die gratis ter beschikking stellen. Bij deze nieuwe generatie neemt de mens de plaats in van de euro.

Wij hebben sinds de invoering van het neoliberalisme aan het eind van de zeventiger jaren, geleefd onder het neoliberale dwangmatrijs dat met geestelijk geweld de markteconomie invoerde in de publieke sector, gepaard gaande met gigantische bezuinigingen en het ontstaan van een steeds rijkere sector die is gaan beschikken over krankzinnige vermogens. De prachtige farmaceutische en medische apparatenindustrie werd vervangen door brievenbussen waarmee multinationals het kunnen doen voorkomen of zij zich bevinden in het goedkope belastingparadijs genaamd: Nederland. Hiermee werd ons land voor veel buitenlanders het meest corrupte land in Europa.

2.

Dialectisch gezien is het maatschappelijk transitieproces een kwantitatief proces. Het voltrekt zich onzichtbaar als een veenbrand onder de grond. Door de tegenwerking van behoudende krachten lopen de spanningen steeds verder op en treedt er, vaak plotseling, een kwalitatieve omslag plaats. Het hangt af van de krachtsverhouding tussen de vernieuwende en behoudende sectoren op welke manier zich de omslag zal voltrekken. Zijn de vernieuwende krachten sterker, dan zal de kwalitatieve mutatie evolutionair kunnen verlopen. Na de confrontatie vindt een evolutionaire mutatie plaats naar een nieuw staatsbestel. In een congres in Amsterdam op 8 september 1872 verklaarde Marx dat het in ons land en de Angelsaksische landen een evolutionair proces kan zijn. Zijn de behoudende krachten sterker dan ontstaan er revoluties zoals in Frankrijk en Rusland. Revoluties worden niet ontketend door de vernieuwende krachten maar door de behoudende. Zij beschikken op beslissende momenten over het geweldsmonopolie. Gaat het leger en politie achter de vernieuwers staan dan verloopt het veranderingsproces evolutionair zonder geweld.

De liberale afbouw van Nederland als maakland naar dienstverlenend land

Een aantal jaren geleden hoorde ik Rutte voor de radio zeggen: ‘We moeten Nederland ombouwen van een: maakland naar een: dienstverlenend land’. Het bedrijfsleven werd vrijgelaten om hun productielocaties naar het buitenland te verplaatsen. Bijna een derde van de bedrijven in de Nederlandse 'maakindustrie' verplaatsten hun productie geheel of gedeeltelijk naar het goedkopere buitenland. Het prachtige Organon bedrijf werd overgenomen door Merck & Co. In 2010 werden 2.175 werknemers van de MSD in Oss te ontslagen. De research- en ontwikkelingsafdeling, waar 1.100 mensen werkten werd overgeplaatst naar het buitenland. De uitgebreide, wereldbefaamde farmaceutische basisindustrie werd in 2007 voor 11 miljard verkocht aan het Amerikaanse Schering-Plough concern’. In 2007 werden de biochemische productie afdelingen verkocht naar Zuid Afrika. De Philipsfabrieken die medische apparatuur maken werden naar Amerika verplaatst. Op grond van een militaire wet vordert Amerika het grootste aandeel in fabricage van ademhalingsapparatuur bij Philips op.
Dit is slechts het topje van de ijsberg. Tegelijkertijd werden wereldberoemde scheepsbouw industrieën, de beroemde Fokkerfabrieken en vele andere mondiaal toonaangevende industrieën gesloten.
Nederland heeft eeuwenlang vooraan gestaan in wetenschap, onderwijs, sociale- en medische zorgverlening. De liberalen voerden enorme bezuinigingen en privatiseringen door in het onderwijs en de zorgvelening. Honderdduizenden werden hieruit verwijderd. Wat nog over was van deze categorie werd geprivatiseerd waarmee een afzichtelijke bureaucratie ontstond, de kosten enorm werden verhoogd en het ene gat met het andere moet worden gevuld. De toch al aanwezige afstand tussen arm en rijk ging na de invoering van het neoliberalisme met sprongen omhoog. Vijfentachtig duizend zorgverleners werden door de VVD en PvdA wegbezuinigd. Het politie apparaat werd op een onbegrijpelijke wijze drastisch ingekrompen. De eens zo beroemde Nederlandse spoorwegen werden ook geprivatiseerd. Voor tientallen miljarden werden niet gebruikte snelspoorwegnetwerken aangelegd. Het nieuw aangeschafte spoormaterieel dat de hogesnelheidverbinding tussen Amsterdam en Parijs moest verzorgen bleek waardeloos te zijn en verdween naar de schroothoop. Tegelijkertijd bleek het doorgevoerde neoliberale systeem voor een hele kleine minderheid in ons volk een vermogen op te leveren dat bijna net zo groot is als het nationale inkomen. Gelet op deze werkelijke maatschappelijke puinhoop die de liberalen van ons land maakte, is het geen wonder dat de corona crisis aangeeft dat Nederland uit de door liberalen gepropageerde fantasiewereld moet ontwaken.
Nederland is door zijn neoliberale markteconomie en zijn gekweekte leegte aan industriële productiecapaciteit verworden tot een ontwikkelingsland dat in de meest noodzakelijke producten afhankelijk is geworden van de multinationals in het buitenland.

Nederland moet ontwaken uit de liberale gekweekte fantasiewereld

Nu ons volk dagelijks bezig is om uit de ellende te komen is het logisch dat zij niet bezig zijn met deze puinhoop op te ruimen. Maar na deze corona ellende zal het volk ongetwijfeld: ‘ontwaken uit de liberale fantasiewereld’ die ons jarenlang is voorgehouden door de liegende, vernederend schaterlachende Marc Rutte en zijn followers. Er moet ernst worden gemaakt aan het afschaffen van de juridische mogelijkheden in onze Grondwet die wordt toegekend met de eigendomsvoorrechten aan een kleine vermogende sector in onze samenleving. De vakorganisatie moet zich daarop voorbereiden. Het is het machtigste wapen in handen van de arbeidersklasse. De vakorganisatie staat frontaal tegenover het kapitalisme en zij moet zich inrichten voor de komende strijd. Loonstrijd alleen is niet meer voldoende.

3.

Door de vernietiging van het Hitler fascisme kregen de Sovjet Unie en de communisten in Europa een groot prestige

De ruimte voor het ontstaan van het ‘sociale vangnet’ ontstond door de enorme nederlaag van het fascisme, toegebracht door de Sovjet Unie en de strijd van de grote Italiaanse, Franse en andere communistische partijen. Door de enorme overwinning op het Duitse en Europese fascisme kreeg de Sovjet Unie groot prestige in Europa. Ook het internationale kapitalisme dat Hitler zijn gang liet gaan en hem daarbij zelfs op grote schaal steunde, kreeg met de nederlaag van het Hitler fascisme een enorme dreun. Zij stonden vanaf 1945 met de rug tegen de muur. Hierdoor ontstond in Europa ruimte tot vorming van het sociale vangnet voor de werkende gemeenschap. Onder druk van het prestige van de Sovjet Unie en de succesvolle strijd van het communisme, moest het kapitalisme concessies doen. Na de oorlog hadden in Italië en Frankrijk de arbeiders lange tijd de grootste communistische partijen en de daaraan verwante grootste vakorganisatie de: CGT. Van de ruimte die in Europa aanwezig was door het bestaan van de machtige Sovjet Unie, en de actieve strijd die de communisten organiseerden in de bedrijven, konden de sociaaldemocraten gebruik maken door de ondernemers steeds voor te houden dat het voor hun verstandiger was om de matige eisen van de sociaaldemocraten in te willigen omdat zij anders te doen kregen met de communisten die veel verdergaande eisen hadden. Deze legden regelmatig de havens, scheepsbouw en grote bedrijven plat om de eisen van de arbeiders te ondersteunen. Zij organiseerden grote demonstraties. De sociaaldemocraten noemden dat: ‘spontane’ acties die meestal geen steun ondervonden van deze sector. Zij gebruikten die acties wel bij de onderhandelingen met de ondernemers als een beslissende stok achter de deur.
In de zestiger jaren van de vorige eeuw begon het er op te lijken dat veel werkende mensen het optreden van de Sovjet Unie in de oostelijke landen begonnen af te keuren. Daarmee daalde de hierboven genoemde invloed van de Sovjet Unie. Dat was de kans voor het autoritaire kapitalisme om hun positie te versterken. Dat gebeurde met het neoliberalisme. Mevrouw Thatcher begon met het gewelddadig terugdringen van de invloed van de vakbonden, de staatsbedrijven en drastisch in te grijpen in de sociale zorg en andere collectieve voorzieningen. Zij beweerde dat: ‘er geen samenleving bestaat maar alleen individuen en hun gezinnen’. Het begrip ‘Solidariteit’ werd vervangen door ‘Individualisme’ waarmee iedereen maar voor zichzelf moet zorgen wat vooral ten goede komt voor de rijke sector.
De sociaaldemocraten raakten in verwarring en dat leidde uiteindelijk tot het accepteren van het neoliberalisme. Joop den Uyl had nog een poging gedaan om een tegenwicht te scheppen met het: ‘Democratisch socialisme’ op basis van een: ‘Positief vrijheidsbegrip’. De opvolger van Joop de Uyl, Wim Kok, gooide deze ideologie overboord en begon de neoliberale pro-markt koers te steunen en uit te voeren. Diederik Samsom zette die ideologie door met de deelname aan de regering om het neoliberale plan van de VVD te realiseren. De PvdA voerde enorme bezuinigingen door in de gezondheidszorg en sociale voorzieningen. Dat was het plan van de VVD, dat werd uitgevoerd door de PvdA. Zij namen het voortouw naar privatisering, de regulering en grote bezuinigingen op de sociale uitgaven. Dat werd een grote ramp voor de PvdA. Dat kostte in de daarop volgende verkiezingen de PvdA de grootste verkiezingsnederlaag uit de Nederlandse politieke geschiedenis. De PvdA behaalde bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen nog 38 zetels. Van dit aantal bleven er nog maar 9 over. Een gigantisch verlies van 29 zetels.
Het neoliberalisme holt de democratische rechtsorde uit.

Het Liberalisme is in Frankrijk ontstaan uit onvrede, over het absolutisme. De liberalen verheerlijken de economische vrijheid. Het economisch-liberalisme is kapitalisme. Hierbij is het doel vrijheid voor het ontplooien van de markteconomie dat een middel werd om zoveel mogelijk bezit te verkrijgen voor een kleine groep van de samenleving. Al vroeg werd geconstateerd dat het binnen het kader van vrijheid van gelijke mensen de verkeerde kant opging. Zo constateerde Friedrich Hegel in zijn tijd al dat: ‘De liberale gedachte tot ideologie is geworden ter rechtvaardiging van een slechte werkelijkheid’.
In1979 werd in Engeland het neoliberalisme ingevoerd door de baronesse Margaret Thatcher. Dat wordt als een keerpunt gezien in de westerse economie. Tot aan de invoering van het neoliberalisme had Europa de z.g. ‘Rijnland Economie’ die meer was gebaseerd op het sociale liberalisme waarin de zorg aan de publieke sector van de staat is toebedeeld. Het neoliberalisme privatiseerde de publieke sector en de zorgvelening. De patiënt werd de cliënt; een winstobject. De rol van de publieke zorgverlening door de overheid werd vervangen door dienstverlening aan de markteconomie van de bezittende klasse.

4.

De aanvankelijke zorgverlening binnen het sociale vangnet werd na het verdwijnen van de Sovjet Unie drastisch afgeschaft door de liberale partijen en de neoliberale optreden van Wim Kok en Diederik Samsom.
Met de intrede van het neoliberalisme, waarbij het marktmechanisme is ingevoerd in de publieke sector, is een zeer verontrustend proces op gang gekomen van afbraak van democratische verworvenheden die na de Tweede Wereldoorlog werden bereikt. Het neoliberalisme holt de rechtsorde uit en voert de directe dictatuur van het kapitalisme in. Eén van de partijen die deze ontwikkeling tegen had kunnen houden was de Partij van de Arbeid, maar het was juist deze partij, onder leiding van Wim Kok en Samsom, die het neoliberalisme heeft aanvaard en het in de afgelopen tijd heeft ingevoerd met de privatisering van de publieke sector. De sociaaldemocratische aanhang vindt dat terecht verraad aan het socialisme. Maar dat niet alleen. Het functioneren van onze democratie is in ernstige mate in verval geraakt. Het is interessant om wat dit betreft het één en ander te citeren uit het boekje van Herman Tjeenk Willink: ‘Groter denken kleiner doen’. H.T. Willink was voormalig voorzitter van de Eerste Kamer, was vicepresident van de Raad van State, adviseur van de regering en formateur van meerdere kabinetten. Hij is dus echt geen linkse radicaal; het gebruikelijke verwijt aan het adres van mensen die progressieve gedachten inbrengen kan dus achterwege blijven. Willink begint zijn boekje met:

‘De laatste jaren bekruipt me het groeiende onrustige gevoel, zo niet de overtuiging, dat de wijze waarop de Nederlandse staat functioneert onvoldoende oplossing biedt voor de fundamentele problemen waarvoor we nu staan: het klimaatvraagstuk, de migratie problematiek, de verscherpte maatschappelijke tegenstellingen, de groeiende ongelijkheid, de vermenging van boven- en onderwereld. Een gevoel dat de verbinding met de toekomst, de maatschappij waarin wij zouden willen leven, niet tot stand komt, terwijl de verbinding met het verleden, de waarden die ons bonden en binden, wordt veronachtzaamd’.
‘Sociale arrangementen waarin maatschappelijke organisaties een belangrijke rol speelden en waaraan burgers zekerheid ontleenden -in sociale zekerheid, in het onderwijs, in de volkshuisvesting; in de gezondheidzorg- werden op de schop genomen. De verbinding van die organisaties met de eigen vaste achterban ging verloren. Ze werden verstatelijkt en vervolgens ‘vermarkt’, waarmee ook de verbinding met de overheid werd doorgesneden’

De onderlinge relatie van de mensen nam de plaats in voor onderlinge concurrentie van de markteconomie. ’Concurreren en consumeren gaan moeilijk samen met samenwerking en solidariteit. Samenwerking wordt gestraft, zoals de huisartsen ondervonden. De onderlinge solidariteit wordt doorbroken, zoals veel burgers ervaren. De minst competente burger -vaak de burger die het meest van de publieke dienstverlening afhankelijk is- wordt daarvan als eerste de dupe.’

‘Maar het lijkt alsof we van de sociale grondrechten die in 1983 met algemene stemmen in de grondwet werden opgenomen geen weet meer hebben. Zij vormen -samen met de klassieke grondrechten- de kernverantwoordelijkheden van de overheid: voldoende werkgelegenheid en medezeggenschap; bestaanszekerheid en spreiding van welvaart; bewoonbaarheid en bescherming van het leefmilieu; volksgezondheid en voldoende woongelegenheid; onderwijs en ontplooiing. Toch ging bij alle veranderingen de laatste decennia het politieke debat zelden daarover.
De nadruk lag steeds op wat de overheid -om financiële redenen- niet meer zou kúnnen doen, niet op wat de overheid in een democratische rechtsorde wel môet doen. Dat heeft de geloofwaardigheid van de politiek geen goed gedaan, zoals ook uit de gegevens van het Sociaal Cultureel Planbureau (scp) blijkt’. Dat alles betreft geen ambtelijke crisis, die je met het vergroten van het aantal managers kan oplossen zoals men binnen het marktdenken is gaan handelen, het is een politieke crisis die de politiek op eigen kracht niet kan oplossen. Het terugtreden van de overheid dat vanaf de jaren tachtig de vurige doelstelling van de neoliberalen werd, betekende feitelijk de verwaarlozing van de grondwettelijke taak van de overheid die niet wordt beschermd door de ‘volksvertegenwoordigers’.
‘Als we gezamenlijk de fundamentele problemen waarvoor we staan werkelijk willen aanpakken, moeten we tegenwicht bieden tegen de sluipende uitholling van onze democratische rechtsorde. We zullen zelf positie moeten kiezen en onze stem moeten verheffen, individueel en collectief, vanuit onze professie (beroep) en als maatschappelijk betrokken burgers. We zullen het publieke debat over de grote vragen moeten aangaan en een toekomstperspectief ontwikkelen’.
‘Om een democratische rechtsorde overeind te houden moeten we onze stem verheffen en -als dat nodig is- verzet aantekenen’. (!)

5.

Conclusie

Het is niet te verwachten dat uit deze hoek een concreet model van een alternatieve staatsinrichting kan worden verwacht waarin de ontplooiing van fundamentele democratie op basis van volledige participatie mogelijk wordt. De mening van iemand als Tjeenk Willink is weer een stuk realiteit van het niet politieke maatschappij transitieproces uit een hoek die niemand ooit had verwacht. Als men het boekje van Tjeenk Willink 40 jaar geleden zou hebben gelezen, dan had men gedacht een manifest van de CPN in handen te hebben in plaats van een schrijven van de vicepresident van de Raad van State! Als je dat prachtige verhaal leest dan vraag je je af waarom deze mensen niet beter zijn opgetreden binnen de verantwoordelijkheden die zij hadden toen zij nog in functie waren. Mensen als Tjeenk Willink lopen natuurlijk al heel lang met de nu neergeschreven gedachten rond. Hij vraagt om actie! Het is blijkbaar onmogelijk voor hen om binnen het rigide, gesloten staatsbestel iets te verbeteren. Waar het voor ons om gaat is om de kaders te vinden waarbinnen dit soort mensen bereid zijn om mee te doen aan de strijd voor een betere samenleving. Die strijd moet systeem doorbrekend zijn. De tijd van pappen en nathouden binnen het kader van het kapitalisme is voorbij. De stof in deze studies is erop gericht de middelen te vinden om de mensen in actie te brengen. Daartoe moeten zij een duidelijk, haalbaar perfectief voor een alternatieve maatschappij voor ogen hebben anders gebeurd er niets. Ik ga hier in deel 2 van dit stuk mee verder.